ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 1، فروردین 1402 ، شماره پی در پی 83

معرفی، بررسی و تحلیل سبکی نسخ خطی «سبع سنابل» میرعبدالواحد بلگرامی

صفحه (37 - 51)
عفت جلالی سروستانی ، محمدهادی خالق‌زاده (نویسنده مسئول)، محمدرضا معصومی
تاریخ دریافت مقاله : دی 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1401

چکیده

زمینه و هدف: میرعبدالواحدبن ابراهیم‌بن قطب الدین‌بن ماهرو بلگرامی از علمای متبحر و صوفی‌مشرب هندوستان است که مشرب عرفانیش چشتیه بوده و کتاب «سبع سنابل» از آثار وی است. هدف پژوهش در این مقاله، معرفی، بررسی و تحلیل سبکی نسخ خطی «سبع سنابل» است. تصحیح نسخه های خطی و احیای این متون از مهمترین و بنیادیترین حوزه های تحقیق زبان و ادبیات فارسی است.

روش مطالعه: این مقاله به شیوۀ سندکاوی و کتابخانه ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. همچنین ضمن معرفی نویسنده، آثار، مبانی فکری و عرفانی وی، نسخۀ خطی «سبع سنابل» بطور مشروح معرفی شده و ازلحاظ سبک شناسی نقد و بررسی شده است.

یافته ها: نویسنده در انشای این اثر بسیار تحت تأثیر زبان عربی بوده است. بسامد بالای واژه های عربی، عربی مآبی و تقلید از سیاق زبان عربی در نوشتن جملات فارسی بر این امر صحه میگذارد. ازلحاظ فکری، نویسنده بیش از هرچیز به آداب، اندیشه ها و مبانی فکری طریقت چشتیه پرداخته است. ازلحاظ زیبایی‌شناسی و کاربرد آرایه های ادبی اما خیلی موفق عمل نکرده و بسامد آرایه ها و صور بلاغی از جمله کنایه، تشبیه، استعاره و انواع جناس در این متن بسیار کم است.

نتیجه گیری: بلگرامی به استفاده از مشخصات زبان قدیم علاقه نشان داده است و بسیاری از مظاهر زبان فارسی کهن را میتوان در سبع سنابل مشاهده کرد. از سویی دیگر آمیختگی بیش از حد زبان این اثر با زبان عربی، گاه فهم متن را دشوار میکند. باوجوداین در بخشهایی از متن، بویژه در نقل حکایات، زبان رو به سادگی رفته است. جز در دیباچه و موارد معدودی در متن اصلی، با غنای صنایع بلاغی در نثر این اثر مواجه نیستیم؛ گرچه حدود 600 بیت در این اثر آمده است که این فراوانی گاه موجب پریشانی و پراکندگی فکر و نظم و انسجام مطالب میگردد.

کلمات کلیدی
سبع سنابل , میرعبدالواحد بلگرامی , نسخه خطی , سبک شناسی

• آریا، غلامعلی (1386)، چشتیه، دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دایره-المعارف اسلامی.
• آزاد بلگرامی، مولانا میرغلام علی (1971)، مآثرالکرام، به سعی و اهتمام شیخ شمس‌الحق، پاکستان، لاهور: مکتبه احیاء العلوم الشرقیه.
• بداؤنی، عبدالقادربن ملوک شاه (1379)، منتخب‌التواریخ، با مقدمۀ توفیق سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• بلگرامی، میرعبدالواحد (بی تا)، سبع سنابل، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی (نسخه خطی).
• چشتی مودودی، سید احمدشاه (1389)، تاریخ چشت و مشایخ چشتیه و خدمات فرهنگی ایشان در قاره-های جهان، افغانستان: اطلاعات و فرهنگ.
• خواجه عبدالرشید (1346)، تذکرۀ شعرای پنجاب، پاکستان: اقبال آکادمی.
• سجادی، ضیاء‌الدین (1384)، مقدمه ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: سمت.
• شمیسا، سیروس (1380)، کلیات سبک شناسی، تهران: فردوس.
• صدیق حسن بهادر، سیدمحمد (1386)، شمع انجمن، تصحیح محمدکاظم کهدویی، یزد: مرکز انتشارات دانشگاه یزد.
• علاء سجزی، امیرحسن (1390)، فوایدالفؤاد: ملفوظات حضرت خواجه نظام‌الدین اولیا، تصحیح توفیق سبحانی، تهران: عرفان.
• کاشانی، عزالدین محمود (1388)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: هما.
• کیانی، محسن (1369)، تاریخ خانقاه در ایران، تهران: طهوری.